Najnowsze artykuły: 

Witaj na blogu Filmy z Plecaka!

Relacje z 5 kontynentów, filmy, zdjęcia, informacje, rekomendacje.

Malta, kwiecień 2025

Malta, leżąca na maleńkim archipelagu w sercu Morza Śródziemnego, bywa postrzegana jako kierunek na krótki, słoneczny urlop. Niektórzy mówią, że Malta to perła Morza Śródziemnego. Inni, że co prawda jest mała, ale ma gigantyczną historię. I wiecie co? Wszyscy mają rację! Zdaje się, że film pokazuje walory dwóch stolic - obecnej i pierwszej, gdy kawalerowie maltańscy osiedlili się na wyspie.

Wyruszyliśmy na Maltę na Międzynarodowy Festiwal Fajerwerków (zobacz film) i niespodziewanie przenieśliśmy się w czasie, bo Malta to żywa lekcja historii. Tutejsze fortyfikacje i pałace snują opowieść o potędze i sztuce obronnej kawalerów maltańskich, a jak się za chwilę przekonacie, to żadna przesada, bo Wielkie Oblężenie Malty w 1565 roku było krwawą i absolutnie kluczową konfrontacją między chrześcijańską Europą a Imperium Osmańskim.

Oblężenie Malty według Ignazio Dantiego (domena publiczna).

Rycerze maltańscy, czyli kto?

Rycerski Zakon Szpitalników Świętego Jana (inaczej szpitalników, joannitów), najpierw ok. 1099 r. był bractwem opiekującym się chorymi i rannymi pielgrzymami w szpitalu św. Jana Chrzciciela w Jerozolimie. Już 14 lat później przekształcił się w zakon rycerski i został oficjalnie zatwierdzony przez papieża. Od początku miał charakter międzynarodowy, zrzeszając szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich, którzy mieli bronić pielgrzymów i strzec bezpieczeństwa. Joannici budowali swą potęgę militarną oraz sieć warowni i zamków. Należała do nich wielka warownia-szpital Margat i potężny zamek Krak des Chevaliers na terenie dzisiejszej Syrii (na zdjęciach poniżej, byliśmy w obu w 2009 r., przed wojną domową w Syrii).

Warownia-szpital  joannitów Margat w Syrii 

Zamek szpitalników Krak des Chevaliers w Syrii 

W XIII w. zakon przeniósł się na Cypr, potem zaatakował i zajął Rodos (tu joannici przyjęli nazwę Kawalerów Rodyjskich), gdzie został pokonany i wygnany przez Sulejmana Wspaniałego w 1522 r. Po kilku latach tułaczki, w 1530 r. zakon osiedlił się na Malcie, którą podarował mu cesarz Karol V. Od tej pory szpitalnicy stali się Zakonem Rycerzy lub Kawalerów Maltańskich.

Tradycyjne łodzie – Dgħajsa, zwane „maltańskimi gondolami”

Wielkie Oblężenie Malty (1565 r.) - walka o przeżycie i przyszłość kontynentu

Ten sam Sulejman Wspaniały, sułtan Imperium Osmańskiego, który przepędził szpitalników z Rodos, dążąc do dominacji na Morzu Śródziemnym, chciał odebrać im Maltę. Gdyby Turcy zdobyli wyspę, otwierałoby to im drogę do inwazji na Sycylię, a następnie na Półwysep Apeniński – czyli serce Europy i władzy papieskiej. Obroną dowodził Wielki Mistrz Jean Parisot de Valette, który w wieku 70 lat nadal miał charyzmę i talent wojskowy (ponoć rok spędził w tureckiej niewoli wiosłując na galerach).

Jean Parisot de Valette zwyciężył Turków podczas Wielkiego Oblężenia Malty i  założył nową stolicę, dzisiejszą Vallette  

Na szczęście Wielki Mistrz dowiedział od swoich szpiegów, że Turcy szykują wielką wyprawę i że jej celem ma być Malta. Zarządził więc przygotowania, w ramach których wzmocniono fortyfikacje, zgromadzono broń, proch i działa oraz zapasy żywności. Zorganizowano zaciąg najemników i wezwano braci z całej Europy do pomocy. W maju 1565 r. flota osmańska – licząca około 200 okrętów i przewożąca blisko 40 000 żołnierzy pojawiła się u wybrzeży wyspy. Dysproporcja sił była druzgocąca, bo Malty broniło około 700 rycerzy oraz 8000 żołnierzy maltańskich i najemników.

Podłoga w konkatedrze św. Jana liczy ponad 400 marmurowych płyt nagrobnych

W pierwszym akcie dramatu, który rozegrał się w najmniejszej, ale strategicznie położonej fortecy - Forcie Saint Elmo (obecnie odrestaurowanym, o nietypowym gwieździstym kształcie) - rycerze ulegli Turkom po bohaterskiej obronie, trwającej blisko miesiąc. Wszyscy zostali ścięci, co wywołało wściekłość w Europie, lecz ich heroiczny opór nie poszedł na marne, bowiem opóźnił osmańskie natarcie, co dało Valette'owi czas na wzmocnienie głównych twierdz w Birgu i Senglei.

Fort Saint Elmo od strony Wielkiego Portu

Główne walki przeniosły się do Birgu - pierwszej stolicy Zakonu Maltańskiego, gdzie znajdował się fort Saint Angelo.

Rycerze i mieszkańcy Malty walczyli z determinacją godną legend. Odpierali kolejne fale szturmów, zasypywali wyłomy, a Valette sam prowadził ludzi do walki. Mówi się, że po miesiącach walk w palącym słońcu i bez nadziei na posiłki, kiedy morale było już na dnie, rycerze wpadli na genialny fortel. Ubrali cywilów w rycerskie zbroje i ustawili ich na murach. I oto nastąpił zwrot. Turcy widząc "niekończące się" siły obrońców, zaczęli tracić serce do walki.

W Muzeum Zbroi można zobaczyć, jakim uzbrojeniem dysponowali rycerze maltańscy

Po 118 dniach straty po stronie tureckiej były gigantyczne – szacuje się je na 10 000–30 000 zabitych. Przyszły jesienne sztormy i niewielkie, ale decydujące posiłki z Sycylii. We wrześniu 1565 r. flota osmańska, pokonana i zdziesiątkowana, odpłynęła. Birgu otrzymało wówczas drugą nazwę – Vittoriosa, znaczącą miasto niepokonane, zwycięskie.

Valletta od strony Wielkiego Portu

Valletta – muzeum pod gołym niebem

Wielki Mistrz Valette, jako triumfator, postanowił natychmiast zbudować nową, potężniejszą stolicę na półwyspie Sciberras, którą na cześć Wielkiego Mistrza nazwano Valletta.

Valletta została wzniesiona w zaledwie 15 lat! Miasto jest tak nasycone architekturą, że zostało w całości wpisane na listę UNESCO jako jeden z najbardziej skoncentrowanych obszarów zabytkowych na świecie.

Już sam widok murów obronnych z daleka zapiera dech.

Pałac Wielkiego Mistrza w Valletcie

To miasto jest jak ogromne, żywe muzeum.

Labirynt ciasno zabudowanych uliczek zaprowadził nas do Pałacu Wielkiego Mistrza, który i dziś pełni ważną funkcją siedziby prezydenta, ale też mieści imponującą Zbrojownię (Armoury). Zbiór zbroi, artylerii i broni z XVI-XVIII wieku jest naprawdę oszałamiający. To tu uświadamiamy sobie, z jaką potęgą militarną mieliśmy do czynienia. Z kolei korytarze Pałacu, z ich malowidłami i misternymi dekoracjami świadczą o bogactwie zakonu.

Wnętrze Pałacu Wielkiego Mistrza kipi malowidłami i ozdobami

"Must-see" stolicy jest niepozorna z zewnątrz, za to w środku... łał. Mowa o konkatedrze św. Jana, jak na dzieło baroku przystało, ociekającej złotem, pokrytej marmurami, pełnej rzeźb i słynnych obrazów, wśród których wybijają się malowidła Caravaggia (słynne "Ścięcie św. Jana Chrzciciela").

Jeden z nielicznych obrazów, na którym Caravaggio złożył  podpis;  na dzieło   nałożono siatkę złotego podziału

Podłoga to ponad 400 marmurowych płyt nagrobnych, pod którymi spoczywają rycerze zakonu. Ma się nieodparte poczucie, że się przebywa w wielkim skarbcu.

Położna na półwyspie Valletta ma wiele punktów widokowych, a jedne z najlepszych znaleźliśmy w Upper Barrakka Gardens, skąd rozciąga się spektakularny widok na port i historyczne Trzy Miasta. Idealna sceneria filmowa, dlatego kilka ujęć z tego miejsca obejrzycie w filmie. Nam się nie udało trafić na godzinę 12:00, ani na 16:00, kiedy odbywa się tu ceremonia odpalenia salwy z armat (Saluting Battery).

Jedna z uliczek Valletty

Birgu (Vittoriosa) - kolebka zakonu, jedno z Trzech Miast

Zjechawszy ponad 60 metrową windą Barrakka z Upper Barrakka Gardens dostaliśmy się na przystań, skąd przepłynęliśmy łodzią do Birgu - historycznej kolebki rycerzy maltańskich (w latach 1530-1571), którzy tu stacjonowali, zanim zbudowali Vallettę. Po ruchliwej stolicy, tu w ciszy meandrowaliśmy wąskimi uliczkami, co rusz zadzierając głowy, by podziwiać malutkie kolorowe balkony, zdobiące jasne kamienice i dawne zajazdy dla rycerzy różnych narodowości.

Birgu jest znacznie spokojniejsze od Valletty

Birgu, podobnie jak Valletta, Mdina czy Gozo to gotowe scenerie filmowe. Kadry z górującymi murami i lazurową wodą macie gwarantowane! Warto wejść na fortyfikacje Fortu św. Anioła (Saint Angelo), by lepiej zrozumieć strategiczne położenie portu. Pamiętacie może, że to ta forteca odegrała kluczową rolę w trakcie Wielkiego Oblężenia Malty (w 1565 r.), ale od tego czasu została przynajmniej dwukrotnie przebudowana, jak też wielokrotnie bombardowana w czasie II wojny światowej i odnowiona w ostatnich latach.

Fort św. Anioła w Birgu

Dodatkowym smaczkiem w historii fortu jest fakt, że w 1608 r. został tu osadzony słynny Caravaggio, znany z rewolucyjnego użycia światłocienia i porywczego temperamentu. Malarza aresztowano po tym, jak zaatakował wyższego rangą rycerza, z resztą na Maltę trafił, ponieważ także w Rzymie wdał się w bójkę, podczas której zabił mężczyznę i musiał uciekać. Udało mu się uzyskać schronienie u kawalerów maltańskich, od których otrzymał zadanie życia - namalowanie obrazu w konkatedrze św. Jana. I tak powstało „Ścięcie św. Jana Chrzciciela”.

Widok z  dzisiejszej stolicy Valletty na pierwszą stolicę joannitów na Malcie - Birgu (Vittoriosa)

Ale wracając do dzisiejszych czasów, wyobraźcie sobie, że na jednej z urokliwych uliczek Birgu znaleźliśmy polską knajpkę z pierogami i innymi naszymi rodzimymi daniami (znalazła się w filmie powyżej).

Birgu jest jednym z Trzech Miast, które są prawdziwą duszą Malty. Te ufortyfikowane miasta stanowiły pierwszą siedzibę szpitalników na Malcie. Tak dla jasności i ułatwienia życia turystom, każde z nich posiada co najmniej dwie wymiennie używane nazwy: Birgu - Vittoriosa, Isla - Senglea i Cospicua - Bormla. Trzy miasta położone są na dwóch półwyspach naprzeciwko Valletty przy Wielkim Porcie, na które można się dostać tradycyjną łodzią – Dgħajsa.

Patrzymy z Birgu na miasteczko Isla (Senglea)

Trzeci półwysep zajmuje czwarte miasto – Kalkara. Może się to wydawać zawiłe, ale wszystko staje się jasne, gdy się spojrzy na mapę.

Mury i fortyfikacje na Malcie robią piorunujące wrażenie, a spacer po Valletcie i Trzech Miastach przywołuje pamięć o niezłomności i triumfie w obliczu totalnej przewagi.

© Wszelkie prawa zastrzeżone. Zdjęcia, filmy i teksty są naszą własnością. Kopiowanie i wykorzystywanie bez pisemnej zgody twórców jest zabronione.